دو اثر قیاتخان و بازماندگان هم مختومقلی و ایّام وی

آلله قلی صایاتلی – بنده قلی (۱۸۱۳-۱۹۰۱) شاعر وطندوست از اهالی کومیش دفه

دکتر خانگلدی اونق – تورنتو:

درییلاق های «غاسین قویی» در حوالی شهرترکمن باشی فعلی (کراسنودسک یا شاقدم قبلی) دیده به جهان گشوده است. مدّت زیادی از عمرش را در حسنقلی، کومیش دپه و حومه آن سپری می نماید. در حال حاضر وی در آرامگاه «خوجه مختوم ایشان» از نواحی حسنقلی، آرمیده است. این شاعر نیز به مانند سایر ترکمنانی که در نوارمرزی سکونت داشته اند، برابر با شرایط اجتماعی آن دوره، مجبور بوده اند بعضی از ایّام خود را در ترکمنستان شمالی و دوره هائی هم در ترکمنستان جنوبی گذران حیات کنند. در یکی از موضوعات آثار وی صحبت در مورد یکی از خان های چپاولگر ایران بنام «شاهردالی /شهردلو/» می رود. این واقعه مربوط به هجومی است که شهردلو به روستاهای عشایری ترکمن که درنواحی جنوبی کوه «کورن» اتراق کرده بودند، داشت. او در این درگیری 9 نفر از اهالی را کشته و تعداد زیادی از اموال و احشام آن ها را غصب و قصد یردن می کند. درآن احوال شاعر آلله قلی، با همراهی جوانان همشهری خود، از رفتن این شخص جلوگیری و شعری در خصوص این واقعه به نام «باردئر /هستند/» را می سراید:

چونی– شرپ دییرلر ایکی طاراپ دئر،
دویه جی، یئلغای و …، بی حاساپ کؤپ دیر،
غارراوی، بأهلکه، باغا، شرپ دیر،
من خاساپ ایله سم کأنلریم باردئر.

ترجمه:
چونی– شرف گویند هر دو یک طرف،
دیجی، یلقی و …، بیحد زیادند،
غرّوی، بهلکه، باغه، شرف اند،
گر حساب بکنم، زیادی داریم.

A همدلان_ش.اول

B Number_2_Hamdelan

در این شعر شاعر آلله قلی در وهله اول به این خان ایرانی که وقت به وقت بر روی این گروه از ترکمن ها هجوم های غارتگرانه می کرده است؛ » – آزار نرساندن به اهالی بی آزار یعنی مردم آزاری نکردن، «در صلح و آرامش هم زیستن» را مصلحت می دهد. و می گوید: » – اگر همه اموال غارت شده را تحویل صاحبانش نگرداند، در آن صورت طرف حساب شما پیشقراولانی همچون؛ طوائف گری، غارراوی /غرّوی/، بأهألکه /بهلکه/، باغا /باغه/، شرب /شرف/، بورقاز /پرغاز/، قئزئل /قزل/، توماچ، قاراجا /قره جه/، کلته، قارااینجگ /قرینجیک/، کر و غازی لی کرها هستند که به سوی شما هجوم خواهند آورد»، – تفهیم می نماید. به این ترتیب شاعر طوایف مختلف ترکمن های ایران را دور هم متحد می کرده است و برای جنگ علیه دشمنان آمادگی پیدا می کرده اند.