بررسی شاخص های نظام آموزشی در ایران و ترکمنستان – قسمت دوّم

ترکمنستاندا بیلیم سیستماسی

تورنتو – د. خ. اونق:

نظام آموزشی در جمهوری تورکمنستان:

ادامه مطلب قبلی … حال به بررسی نظام آموزشی در ترکمنستان که زیرساخت آن از نظام روسیّه و سپس دوره سوسیالیسی بر گرفته شده است، می پردازیم.
نظام آموزشی در روسیّه از همان ابتدا از دوره تزاریسم شکل نیمه نظامی و نیمه ملی داشته است. به همین جهت رتبه هائی که به نام «چین /نوعی درجه نظامی/» درنظر گرفته می شد که تا به امروز برای فارغ التحصیلان تحصیلات عالی داده میشود. مانند اعدادی که در رتبه های تحصیلات آکادمیکی در نظر گرفته می شود که به آن کد فوق تخصصی یا به زبان روسی «شیفر / Шифр специальности/» نامیده می شود. مثل: 07.00.02، مربوط به تاریخ وطن، یا 07.00.03، مربوط به یکی دیگر از رشته ها یا 07.00.04 و غیره که اینگونه رتبه ها در دوره تزاریسم به نظامیان داده می شده است که با نشان های خاص متمایز می گردید که به آن «چین» گفته می شود. این رده بندی در دوره شوروی سوسیالیستی نیز به همان شکل بطور وسیع تر به همه اهالی فارغ التحصیلان دوره های تخصصی مشخص تحصیلات عالی داده می شود، از جمله نامزدی علوم، دکترا و فوق دکترا (پروفسوری یا آکادمیکی). ...  بعداز انقلاب اکتبر با قرار گرفتن و. ا. لنین در رأس نظام شوروی سوسیالیستی که در نظام آموزشی آن تغییرات بنیادی ایجاد شده بود، عمدتا بر اساس تجارب متکی به متدهای تعلیم و تربیت آ. س. ماکارنکو / А. С. Макаренко/ و ماکسیم گورکی مورد بهره برداری قرار گرفت و با در نظر گرفتن دوره جذب به فعالیّت های اجتماعی، این مقاطع بعداز کودکستان؛ از کلاس اوّل تا متوسطه را 10 سال و بعداز فارغ الّتحصیلی تأئیدنامه ای با عنوان «آتستات /شهادتنامه Аттестать/«، داده می شود که با آن نه جذب کار، بلکه تنها برای انجام ادامه تحصیل به مراکز گزینش امتحانات ارائه می گردد. لذا در نظام آموزشی ایران، بعداز اتمام کلاس دوازده که با سند «دیپلم /Диплом/» فارغ التحصیل می شدند، می توانستند در انواع فعالیت های اجتماعی استخدام و اشتغال ورزند یا این که با شرکت در کنکورهای ورودی جذب تحصیلات عالی گردند.
لذا، تحصیلات عالی در نظام آموزشی ترکمنستان، بعداز مقطع متوسطه یعنی کلاس دهم و اخذ آتستات /شهادتنامه/، هر کدام از آموزشگاهای عالی کشور گزینش کنکوری ویژه خود را که شباهتی با امتحانات ورودی به شکل کنکور سراسری که در ایران مرسوم است ندارد، داوطلب جذب می کند. در این شرایط، بسته به ظرفیت همانسال آموزشگاه عالی 3-4 تا از مواد درسی مربوط به رشته داوطلب، امتحانات گزینشی انجام می گیرد که در همه آن ها «انشاء» مهمترین امتحانی است که خیلی ها از آن رد می شوند. چون در رتبه بندی انشاء نویسی که در ایّام شوروی با الفبای کریلیک ترکمنی و در دوره استقلال با الفبای لاتین ترکمنی انجام می گرفت، به زیبا نویسی خط عمده ترین نمره و به سایر گزینه ها از قبیل موضوع انشاء، شکلبندی جمله، و پرداخت دستوری آن، نمرات کمتری درنظر گرفته می شد. و اما زیبانویسی برای داوطلبین بسیار مشکل بود و بیشترین تعداد ردّی را از این مواد درسی می داد. همچنین داوطلبینی که دارای «قزیل آتستات /شهادتنامه سرخ/» یعنی جزو شاگردان ممتاز محسوب می شوند، در اولویّت جذب تحصیل قرار می گیرند و بسیاری نیز نمی توانستند نمره حدانصاب خود را از این مواد درسی بیاورند که در نتیجه کورسی جداگانه با عنوان «پادکورس /شبیه پیش دانشگاهی در ایران/» که دوره آن 6-7 ماه است از جانب مراکز تحصیلی مربوط طی می کردند که سال بعد از آن بدون امتحان وارد رشته مورد نظرشان می شوند.

دوره تحصیلات عالی معمولاً 4 سال و با علاوه پراکتیک نیم ساله که به عنوان سال تحصیلی محسوب نمی شود، فارغ التحصیل می شوند. این دوره در مجموع با درنظر گرفتن ده سال متوسطه و 4 سال فاکتولته /هم پایه با دانشسرا/ در ایران در واقع «فوق دیپلم ایران» محسوب می شود، فارغ التحصیل می شوند. چنانچه داوطلب تصمیم به ادامه تحصیل همراه با اشتغال داشته باشد، وارد تحصیل حین اشتغال می شود و به عنوان «لابرانت /متصدی/» در مراکز علمی یا بخش بهداشت /بهداری ها و بیمارستان ها و یا تحصیلات پژوهشی در آکادمی علوم/ پذیرفته و شروع به کار می کند. چنانچه دواطلب به غیر از سه زبان محلی، روسی و یکی از زبان های آلمانی، فرانسوی یا انگلیسی آشنا به چهارمین یا پنجمین زبان شاخص دنیا باشد، با یک رتبه با ارتقا پایه به عنوان «محقق جوان علمی / Младшего научного сотрудника/» که پایه اوّل تحقیقات پژوهشی محسوب می شود، درنظر گرفته می شود که در آن دوره کسی از دانشجویان ترکمنستانی به غیراز دو زبان اصلی و زبان سوّم، آشنا به چهار یا پنج زبان نیستند.

در ترکمنستان دانشجویان تحصیلات عالی با سند فوق دیپلم فارغ التحصیل می شوند. زیرا در سیستم آموزشی ترکمنستان پزشکی به آن مفهومی که در ایران مرسوم است، وجود ندارد، بلکه در سطح فوق دیپلم بهداشت است که در عشق آباد فاکولته ای هم باصطلاح پزشکی وجود دارد. در واقع در حد «دانشسرای بهداشت» فوق دیپلم ارائه می دهد. در آنجا رتبه ای با عنوان رسمی لیسانس مشابه در ایران وجود ندارد، این مقطع فیمابین طی دوره دکترا که 4-5 سال به طول می انجامد، در حین اشتغال به مدّت یک تا دوسال با طی 3-4 مواد درسی از جمله فلسفه، یک زبان خارجی و کامپیوتر بعلاوه یک امتحان تخصصی از رشته مورد تحقیق داوطلب با گزینش در امتحانات کتبی و شفاهی ارائه می گردد. ولیکن، جهت طی کردن دکترا در آن، مستلزم ارائه قبولی از این امتحانات و ارائه پایان نامه در حد نامزدی علوم که حجم آن بیش از 150 تا 250 صص، و میزان ادبیات و مأخذ تا همان قدر، طی مراحل فنی – تکنیکی از قبیل:

– چندین جلسه تشکیل هیئت علمی در مؤسسه یا پژوهشکده مربوط،

– چاپ و نشر چکیده پایان نامه به میزان 100-150 تیراژ؛

– ارسال آن به تمام مراکز علمی 15 جمهوری شوروی از جمله هیئت عالی علمی مرکزی مستقر در مسکو از طریق پست رسمی و دریافت رسید و ارائه آن به شورای علمی پژوهشکده،

– بعلاوه پخش آن در بین محققین مراکز علمی ترکمنستان و ارائه نتایج آن به هیئت عالی علمی رشته مذکور و در نهایت برگزاری دفاع در حضور شورای هیئت علمی متشکل از اعضاء طراز اوّل مؤسسه مربوط می باشد. (نمونه ای از کار علمی ارائه شده در چهار زبان و 3 نوشتار ترکمنی) و نسخه اصلی موجود در:

الف). کتابخانه ملی الکترونیکی در مسکو،

ب). کتابخانه دولتی روسیّه فدرال

و امّا در ترکمنستان به غیر از تاریخ و زبان و ادبیّات سایر رشته ها، هیئت عالی علمی (یوقاری آتئستاسیونایا کاُمیسیا (ЁАК) یا /Высшая Аттестационная Комиссия (ВАК)/) جهت طی دوره نامزدی علوم یا دکترا وجود ندارد. داوطلبین بعداز آماده شدن، مجبور است در جمهوریهای  دیگر که دارای هیئت عالی علمی هستند، طی کنند.

مجوز طی دوره دکترا در پژوهشکده های رشته های تاریخ، زبان و ادبیات با کامل شدن حدانصاب تعداد اعضائی که دارای رتبه بالاتر از دکترا (فوق دکترا، پروفسور یا آکادمیک) داشته باشند، از جانب کمسیون عالی تحصیلات علمی از مسکو برای تشکیل هیئت عالی علمی مجوز داده می شود. در آکادمی علوم ترکمنستان و یا در مراکز عالی علمی – پژوهشی جمهوری ترکمنستان، هیئت عالی علمی خیلی از رشته ها به ویژه پزشکی وجود ندارد، آن ها مجبورند بعداز آماده شدن و طی مراتب فنی – تکنیکی کار علمی خود، جهت اخذ درجه علمی نامزدی علوم یا دکترا، باید در مسکو و یا در یکی از مراکز آکادمیکی جمهوری های شوروی که در آن هیئت عالی علمی ویژه پزشکی یا رشته مورد نظر وجود داشته باشد، می توانند طی کنند که بعداز آن به عنوان /وراچ «врачь»/ پزشک با پایه علمی «دکترا» پذیرفته می شوند که در آن صورت می توانند در مراکزی مثل بهداری ها و بیمارستان ها در ترکمنستان به عنوان «دکتر» اشتغال به کار داشته باشند، اگر غیر از این باشد به عنوان متصدی یا در حد پرستار که دارای فوق دیپلم بهداشت است، مشغول می شوند. چنانچه در سطور فوق ذکر کرده بودیم، در سیستم آموزشی ترکمنستان مقاطعی با عنوان دیپلم یا لیسانس وجود ندارد، بلکه این مقاطع در طول اشتغال در حین تحقیق و تحصیل به عنوان آسپیرانتور یا سایسکاتل انجام می پذیرد. …

قسمت سوّم از مقاله «بررسی شاخص های نظام آموزشی در ایران و ترکمنستان»، با موضوع:

حضور مهاجرین ترکمن ایرانی در شوروی:

ادامه دارد! ….